In een artikel gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Wiley Interdisciplinary Reviews (WIREs) Water zeggen dertien milieu-experts dat plastic afval weliswaar een probleem is, maar dat zijn prominente plaats in de bezorgdheid van het wereldwijde publiek, grotere milieubedreigingen overschaduwt. De deskundigen denken dan in de eerste plaats aan de klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit.

Het interdisciplinaire team stelt dat het discours over plastic afval vaak gebaseerd is op gegevens die niet altijd representatief zijn voor de omgevingen die zijn onderzocht. De afkeer van plastic die de gegevens echter opwekken, zou het gebruik van alternatieve materialen, met mogelijks grotere schadelijke effecten, kunnen stimuleren.

Politiek uitgebuit

De auteurs waarschuwen dat plasticvervuiling de publieke bezorgdheid over het milieu domineert. Ze vinden dat het thema politiek wordt uitgebuit, bijvoorbeeld doordat er gebruik wordt gemaakt van emotionele beelden van dieren in het wild, verstrikt in plastic, en de vaak alarmerende krantenkoppen.

De auteurs vinden dat het thema politiek wordt uitgebuit, bijvoorbeeld door emotionele beelden van dieren in het wild, verstrikt in plastic te gebruiken

De experts zeggen dat kleine politieke gebaren, zoals wetgeving die cosmetische microplastics verbiedt, een belasting op plastic tasjes en het labelen van sommige producten als ‘groen’ omdat ze minder plastic bevatten dan de alternatieven, het risico lopen om alle aandacht van de samenleving te kapen. Dit kan volgens hen nadelig zijn voor de milieuproblemen die niet zo concreet en tastbaar zijn als plasticvervuiling.

Het artikel benadrukt ook dat plastic niet het enige type materiaal is afkomstig van menselijke activiteit dat het milieu vervuilt. Andere voorbeelden van materialen die nadelig zijn als ze in het milieu terechtkomen, zijn natuurlijke textielvezels zoals katoen en wol, koolstofhoudende deeltjes die overblijven na verbranding van fossiele brandstoffen, en remslijtagedeeltjes van voertuigen.

Overvloediger

De auteurs waarschuwen dat deze materialen vaak veel overvloediger vrijkomen dan microplastics en dat sommigen, zoals glas, aluminium, papier en natuurlijke vezels, op de markt komen als ‘alternatieven voor plastic’.

‘In werkelijkheid vormen ze slechts een zijwaartse stap wat betreft het veranderen van consumptiepraktijken die aan de basis van het probleem liggen’, zeggen de onderzoekers.

De oorzaak van het plasticvervuilingsprobleem ligt niet in het plastic zelf, maar in de relatie van mensen met plastics

De vergiftigende effecten van sommige van deze materialen zijn minder bekend dan vervuiling door plastic en microplastics, maar kunnen aanzienlijke gevolgen hebben, zeggen ze. Zo zijn verpakkingen in glas of metaal in sommige gevallen meer belastend voor het milieu dan sommige plastic containers vanwege de uitstoot van broeikasgassen die verband houden met bepaalde fasen van hun levenscyclus, zoals het transport.

Lees ook: Duikers halen troep op eigen kosten uit zee

‘We concluderen dat het product, niet het polymeer, de oorzaak is van plastic afval. De oorzaak van het plasticvervuilingsprobleem ligt niet in het plastic zelf, maar in de relatie van mensen met plastics die door de industrie zodanig zijn ontworpen en gemanipuleerd dat vervuiling vaak onvermijdelijk is’, zegt het onderzoeksteam. ‘Denk bijvoorbeeld aan het gemak en de betaalbaarheid van plastic producten met een korte levensduur, inclusief verpakkingen die de on-the-go-levensstijl mogelijk heeft gemaakt.’

Begrijpelijke wens

De auteurs vinden dat er behoefte is aan een gedragswetenschappelijke benadering om de relatie van de samenleving met spullen voor eenmalig gebruik en onze wegwerpcultuur te bekijken. Ook de manier waarop we ons afval beheren moet volgens hen opnieuw worden bekeken.

Ze erkennen dat er een begrijpelijke wens is van het publiek om iets aan het wereldwijde probleem van plasticafval in het milieu te doen en willen dat allerminst ontmoedigen. Alleen waarschuwen ze dat positieve actie om plasticvervuiling weg te werken goed moet worden overwogen zodat andere vormen van aantasting van het milieu die met alternatieve materialen worden geassocieerd, de zaak niet verergeren of het probleem overschaduwen.

De onderzoekers zien vooral oplossingen in een grotere focus op het ontwerp van materialen en producten die kunnen worden gerecycleerd. ‘Doeltreffende milieumaatregelen om plastic in het milieu tot een minimum te beperken, moeten worden ingegeven door veranderingen in consumptie, beleid en productontwerp, gesteund door objectieve wetenschap en wetgeving.’

Opruimen van zwerfplastic is niet het eerste doel

Maar wat hij uit het water haalt, is uiteindelijk bijzaak. ,,Het gaat niet om het opruimen", zegt hij resoluut. ,,Het helpt niet als we alleen gaan opruimen. Dan versterken we de status quo. Het punt is: onze hele maatschappij is ingericht op wegwerp", legt hij uit.