Alles uit de kast voor rockopera ‘Tommy’

Het openluchttheater van het park verandert in een gigantische flipperkast. Inclusief zilveren ballen. Het speelveld omvat ook gewoon de berg die er ligt. En twee wanden van dertig meter lang en vier meter hoog vullen de voorstelling aan met video-animaties. Voor rockopera Tommy die er van morgen tot en met zaterdag te zien is, is alles uit de kast getrokken.

,,It is wat út de hân rûn”, lacht initiatiefnemer Rudolf Valkema. ,,It begûn dermei dat wy in goede haadrolspiler woenen. Dy fûnen wy yn Theun Plantinga. Dêr wolst dan ek in goede tsjinspiler foaroer sette, dat waard Lianne Zandstra. It ‘bandsje’ dat wy earst yn gedachten hienen is in bigband mei in hiele blazersseksje wurden. En doe’t wy ek noch in koar kompleet hienen, wie it hielendal feest.”

Rolmaat

Zijn vingers zijn zwart van de aarde en de grassprieten kleven nog aan zijn schoenen als Valkema de even verderop gelegen sporthal aan de Vegelinswei binnenstapt waar de cast vorige week bij slecht weer repeteerde. Naast producent is hij nu ook onderdeel van de bouwploeg van Tommy, evenals de man die het organisatorische en financiële (,,dêr fer-sjochst dy al gau op”) plaatje bewaakt. ,,Alle moarnskoften kom ik der om seis oere út en meitsje ik in list dêr’t ik de oant yn ’e jûn diene taken op ôffinke kin”, vertelt hij. ,,De gekste saken komme der sa út en troch op te stean. Sa frege in dekorbouwer lêstlyn om in rolmaat. Ien fan tritich meter!”

Hoe anders leek het zijn wens, om een Friese versie van de fameuze rockopera van de Britse rockband The Who in zijn woonplaats neer te zetten, drie jaar geleden nog te vergaan. Voor Valkema, voorheen organisator van parkconcerten op dezelfde plek, leek één en één in de zomer van 2015 maar even twee. ,,Mei de konserten binne we krekt yn 2012 ophâlden. Yn it ferline wie der ek noch wolris in iepenloftspul yn it park. No wurdt it teaterpoadium noch mar selden brûkt. En dat wylst it sa’n prachtige lokaasje is.”

Eerste rockopera

Zonde en dus tijd voor iets nieuws, vond hij. Als The Who-fan hoefde hij niet lang na te denken over wat er dan moest komen. Tommy : in de jaren zestig de Broadway-musical die als eerste rockopera zou gaan gelden, en in de jaren zeventig verfilmd met grootheden als Elton John, Tina Turner en Eric Clapton naast de bandleden in de hoofdrollen. ,,Legindarysk, en dochs wat stoerder as in gewoane musical.”

Hij smeedde zijn plan verder met Anno Terpstra, een goede vriend. Die kende op zijn beurt Rieneke de Haan, regisseur van onder meer het Berne- iepenloftspul Easterwierrum. ,,Har hawwe wy doe ek foar Tommy frege.”

Aan ambitie toen al geen gebrek, herinnert zij zich nog. ,,It like my ek moai om in kear wat yn myn eigen wenplak del te setten.” Het plan kwam alleen nooit van de grond. ,,Finansjeel bliek it net helber. Dat wy hawwe it doe mar yn de kuolkast parkeard.”

Het werd nieuw leven ingeblazen toen ze eind 2016 met wethouder Frans Veltman van De Fryske Marren in gesprek raakten. ,,Wat dogge jim eins foar LF2018, frege hy oan my. Aha! Hy brocht my wer mei Remco Eemsing fan de gemeente yn kontakt. En it oare is bekend.”

Getraumatiseerd

De rockopera, op twee nummers na geschreven door The Who-bandlid Pete Townsend, vertelt het verhaal van Tommy. Als zijn vader getraumatiseerd terugkomt uit de oorlog waarin hij vocht, vermoordt die de man waar zijn moeder mee verder is gegaan. Tommy, op zijn beurt getraumatiseerd door waar hij getuige van is, gaat voortaan ‘doof, stom en blind’ door het leven. Als hij ook nog misbruikt wordt door zijn oom, kruipt hij nog verder in zijn schulp. Maar het tij keert als blijkt dat hij kan flipperen als de beste. Hij wordt flipperkampioen en krijgt faam, fans en volgers over de hele wereld.

De theaterversie en film verschilden al op diverse punten van elkaar. Voor de Jousters maakte componist, tekstschrijver en vertaler Peter Sijbenga een eigen Friese vertaling. ,,Fêst stie dat de sound fan The Who behâlden bliuwe moast, mar wy woenen gjin kopy meitsje”, vertelt De Haan. ,,Wol in noch werkenberder stik. Sa wurket Tommy’s mem by de Action. It Frysk lient him perfekt foar dit ferhaal dat yn ús fersy ek ynsprutsen tekst hat. Der sitte sokke moaie sinnen yn dy’t no noch mear binnenkomme.” Sijbenga haalde de voorstelling ook meer naar de tegenwoordige tijd. Keert vader in de Broadway-productie nog terug uit de Eerste Wereldoorlog, in de film is dat de Tweede Wereldoorlog en in Joure is hij in Bosnië geweest. ,,Us stik spilet fan 1995 oantemei no.”

It Frysk lient him perfekt foar dit ferhaal. Der sitte sokke moaie sinnen yn dy’t no noch mear binnenkomme

Als De Haan de repetitie inluidt voor een staande cast, ligt hoofdrolspeler Theun Plantinga als enige op de grond. Exemplarisch voor hoe einzelgänger Tommy maar ook hijzelf zich deze dagen gedraagt, blijkt even daarvoor al uit zijn woorden. De rol is een van de moeilijkste die hij ooit heeft gespeeld, vertelt de in Feanwâlden getogen acteur die eerder onder meer al in de rockopera’s Bonifatius in Dokkum en Ik, Martinus in Sneek was te zien. ,,Yn de Broadway-fersy binne der twa akteurs dy’t Tommy spylje; in lytsen en in grutten. Ik spylje beide sels wylst der ek in protte beskôgjende mominten yn it stik sitte. Dêrfoar ha wy lang nei foarmen socht.”

Waar de anderen nog wel eens een pauze kunnen nemen, is zelfs maar een slokje water halen er voor hem nauwelijks bij. ,,Ek yn myn holle bin ik út en troch werklik wurch fan it Tommy wêzen, dan rin ik nei de rippetysje bygelyks noch hieltyd yn mysels keard om. Eins lykje Tommy en ik no dus in bytsje mei inoar gear te ranen.”

Op syn plak

Iemand die doof en blind is spelen, is ook niet eenvoudig. ,,Yn ús fersy is Tommy dat net letterlik. Wy binne mear útgien fan watst wol by hûslik geweld sjochst, dat slachtoffers op dy stuiten út selsbeskerming yn harsels ferdwine. Mar dêrmei moat ik myn spanningsbôge likegoed hiel lang bewarje, wat it freeslik dreech makket om myn rol nijsgjirrich te hâlden. Krekt yn it lêste kwart fan de foarstelling praat ik wer. Dan smyt ik ek wol letterlik it ljocht oan en set ik elken-ien dy’t al dy jierren ‘ferkeard nei my sjoen hat’ op syn plak.”

Toch is het ‘spannendst’ aan zijn rol voor hem iets heel anders. ,,Aansens sitte der grif in soad The Who-fans op de tribune. En dan moat ik de nûmers sjonge fan de band dy’t sy sa fantastysk fine. Se binne hiel heech en moatte ek dat rockrântsje hawwe. Mar Peter is werklik in taalfirtuoas en hat oersettingen makke dy’t net allinnich moai binne mar ek nochris hiel lekker sjonge. De band is geweldich, it koar mei amateursjongers hat my tige ferrast en ús lûdstechnikus hat mei Within Temptation en de Europeeske tour fan de Amerikaanske Tommy toerd. Ik bin dus yn top selskip.”

Confronterend

Naast een muzikaal feest, zal ook voor het publiek soms een confronterende en ongemakkelijke voorstelling zijn, denkt De Haan. ,,As it giet oer misbrûk dat ek no foarkomt bygelyks.” ,,Algemiener giet it ek oer âlden dy’t de latte foar har bern te heech lizze”, vult Valkema aan. ,,Ofrûne wike gie it dêr yn it nijs noch oer.” De Haan: ,,Eins is it ferhaal in metafoar foar dat wy bytiden ús hollen fuortdraaiden op stuiten dat wy dat net dwaan moatte soenen.”

De voorstelling wordt desondanks geen heel moralistisch gebeuren. ,,Wy hoopje foaral dat minsken in fantastyske jûn hawwe. Mar as se dêrneist thús noch efkes oer de foarstelling neitinke, soe dat ek moai wêze.”

Twee scootmobielen en een echte ‘Tommy’-flipperkast

De cast van Tommy, onder wie onder meer ook Wybo Smids en Bert Steeman en zowel professionals als amateurs, telt in totaal 31 mensen. Daarnaast werken nog zo’n vijftig vrijwilligers aan de voorstelling mee. De productie kreeg steun van de gemeente en ook van een heleboel sponsoren en particulieren.

,,Fan alle kanten blieken minsken reewillich om te helpen”, vertelt initiatiefnemer Rudolf Valkema. ,,In heftruck, woartelkisten, reklame; fan alles hawwe wy al (te lien) krigen. Oant in pear dagen lyn sochten wy noch in oplossing foar it punt dat wy mei twa fjildsjes sitte. It plak dêr’t de ûntfangst is en it spylfjild oan de oare kant fan de berch. Minsken dy’t min rinne kinne moatte dêr ek omhinne. Tafallich kaam ik doe in scootmobyl-ferhierbedriuw foarby yn Sint Nyk. Mei twa scootmobyltsjes dy’t wy liene mochten wienen wy in pear minuten letter fan ús probleem ferlost.”

In de kroeg kreeg hij ook spontaan een bijzonder aanbod. ,,Ien frege oft wy al in echte -flipperkast hienen. Fierste djoer fansels. Nou, hy hie wol ien foar my. It tocht earst dat it in grapke wie, de man hjitte ek noch Flip (Philip). Mar wilens stiet de flipperkast by ús en haw ik der sels al efkes op spylje meien.”

,,It kin dus wol”, concludeert regisseur De Haan hardop. ,,In ambisjeuze dream hawwe, dêr oan fêsthâlde en it dan gewoan foarinoar krije. It hat foar ús in hiel yntinsyf, pittich en bytiden stressfol proses west, mar boppe alles is it fantastysk moai om te sjen hoe’t minsken yn in hiel ad hoc selskip inoar yn har krêft sette kinne, sawol op it toaniel as deromhinne.”

Rockopera Tommy speelt vanaf donderdag tot en met zaterdag drie keer in Park Heremastate in Joure