De poëtische potentie van de doodgewone dingen

Hy is mar ienjierrich, en syn skjintme / sprekt net in minske fierder oan. / Mar my hjir wol – ’t is bûtengewoan / hoe’t amarant him hâldt yn ’e frjemdte / fan hûnemigersbei op ’t ierd-appellân, / of achter de biteblêden oan.’ Met de natuur als vertrekpunt, is Blaumelly – het titelgedicht van de bundel – vanaf de eerste strofe zo’n inmiddels typische Abe de Vries. ,,It binne meast mar in pear tema’s dêr’t ik oer dichtsje”, zegt de schrijver, essayist, eindredacteur van het Friesch Dagblad en dichter uit Oudebildtzijl. ,,Neist it lânskip en it plattelânslibben binne dat de leafde, it heit wêzen en it lot fan de Fryske taal.”

Maar achter die thema’s schuilt nog een wereld, eentje vol taalschatten en beeldtaal. Blaumelly bijvoorbeeld – een woord dat je los van de bundel zelfs niet op Google tegenkomt – is een soort onkruid. ,,De plant hjit offisjeel ‘mealje’. Yn it noardwesten fan Fryslân, dêr’t ik grut wurden bin en myn earste baantsjes hie by bouboeren op it lân, wurdt er blaumelly neamd.”

Ien fan de manieren om de fantasij iepen te brekken is foar my troch de taal sels

Het eerste deel van de vierdelige bundel, It meitsjen fan in hynder, is ook gewijd aan het dichten over de taal. Zo is De dobbe een ode aan dat woord zelf. ,,It nije Frysk Hânwurdboek hat in soad wurden net mear dy’t neffens de makkers ‘net mear gongber’ binne. Dobbe, in moai wurd foar in drinkkûle yn it lân, is sa’n wurd dat sa driget te ferdwinen. As dichter haw ik dêr in probleem mei; ik wol de folsleine histoaryske romte fan myn taal hawwe om te brûken. It Frysk is lyts en oan it ferdwinen, dêr wol ik wat tsjin dwaan. En wat ik dwaan kín, is der gedichten oer besykje te meitsjen.”

In Ierdappels sortearje vergelijkt De Vries het sorteren van aardappels met het dichten: ‘Wat gjin foarm hat, wat gjin formaat hat, / falt troch de souwe, seit de ynskepper.’ En in It meitsjen fan in hynder is het fokken van paarden een metafoor voor het schrijven van poëzie en het lesgeven in dichten. ,,De kearn fan wat ik doch: ik nim wat lânskipliks, wat dat ik út myn omkriten en ferline ken, en sykje dan nei de poëtyske mooglikheden fan dy ‘deagewoane’ dingen. Dy set ik del as in meldij, mei in eigen ritme en klank.”

Vijfvoetige jambe

In Blaumelly gebruikt De Vries voor het eerst een aantal keren de vijfvoetige jambe in langere, vertellende gedichten. ,,Gedichten opboud yn rigels dy’t fiif kear in klam hawwe. Ien fan de manieren om de fantasij iepen te brekken is foar my troch de taal sels. Bygelyks: as ritme en rym bepalend binne, kinne bylden dy’t dy al yn ’e holle sitte noch ûnferwachts feroarje. It ferhaal ûntstiet dan al dichtsjend.”

De Vries, geboren in Wijnaldum, begon op zijn achttiende met het schrijven van Nederlandstalige gedichten. ,,Net goed genôch foar publikaasje, it wie mear neibouwerij.” Hij studeerde politicologie en geschiedenis en vond daarna zijn weg naar de journalistiek. Pas in 2002 debuteerde hij als dichter met de bundel De weromkommer yn it ûnlân. ,,Fjouwer jier earder wie ús mem stoarn. Dy is mar 55 jier wurden.”

Van Polen tot Afganistan

Hij stortte zich daarna op zijn werk. Zijn toenmalige baan als buitenlandcorrespondent van Elsevier, Trouw en het ANP bracht hem onder meer naar het voormalige Joegoslavië, Hongarije, Polen en Afghanistan. Maar uiteindelijk ook dichter bij zijn thuis. ,,Foar in reportaazje kaam ik in kear yn it Dútske Berchtesgaden. Oerdei wie der it wurk, mar jûns wie ik allinnich. Op in hotelkeamer skreau ik myn earste Fryske fers, oer in kuier mei ús heit, de dei nei de dea fan ús mem. Oan dat stuit ta wie it Frysk foar my inkeld sprektaal mar it fielde dalik goed, folle earliker en echter as myn Nederlânsktalige gedichten.”

Zijn tweede dichtbundel, In waarm wek altyd, werd in 2005 bekroond met de Gysbert Japicxpriis. Niet eerder kreeg een dichter de belangrijkste literaire prijs van Fryslân zo snel na zijn debuut. In de jaren daarna volgden onder meer Fangst fan ’e demoandolfyn (2008), Brek dyn klank (2015) en Opskuorgebieten (2018). Met nu al zijn tiende bundel in achttien jaar tijd, hoort hij tot de productiefste Friese dichters van de eenentwintigste eeuw.

Liefde

Het tweede deel van de nieuwe bundel, Omsingele, gaat vooral over liefde. Het titelgedicht Blaumelly, over het ongewenste plantje dat omgeschoffeld en met vergif bespoten wordt, is een van de persoonlijkste verzen die hij ooit schreef, zegt De Vries. ,,It plantsje krijt net de kâns om te groeien en bloeien sa’t it kinne soe. It is in metafoar foar ús mem, yn 1943 berne as bern fan in Dútske soldaat. Dêr hie se it dreech mei. It giet ek oer my as bern fan har, en eins oer eltsenien dy’t wat heftichs yn himsels meinimt.”

In gedichten als Heit en soannen en Skuldsanearing in het gelijknamige derde deel, laat De Vries zijn vaderhart spreken tot zijn twee zoons. ,,Sy binne no jongfolwoeksenen, mar it fielt noch altyd as haw ik har wat ûntnaam om’t ik fan it houlik mei harren mem gjin súkses meitsje koe. Oer sokke foarmen fan skuld giet it dus.” Opvallend is hoe de vaak melancholische maar ook maatschappijkritische toon in zijn gedichten daarbij plaatsmaakt voor een bemoedigende. ‘Dizze kwabbe kin ús net mear stekke’, schrijft hij in De moeting als zijn zoons een aangespoelde kwal vinden.

De bundel besluit met vertalingen van werk van onder anderen de Russische dichters Osip Mandelstam (1891-1938) en Iosip Brodsky (1940-1996), en vooral van de Amerikaanse dichter Robert Frost (1874-1963). ,,It oersetten jout my in protte wille en dizze fersen slute moai oan by myn poëzij. Frost naam bygelyks ek gauris it lânskip as dekôr, en brûkte ek wol fiiffuottige jamben. It binne ferneamde dichters dy’t ik oerset haw. Sa wol ik sjen litte dat de poëzij him neat oanlûkt fan lytsere of gruttere talen.”

In besloten kring

Stilstaand bij de mijlpaal van vandaag, kijkt hij ook terug op zijn dichterscarrière tot nu toe. ,,De kwaliteit fan myn bondels is wol sa’n bytsje gelyk bleaun”, denkt hij. Maar zich ontwikkelen doet hij nog steeds. ,,De lêste jierren dichtsje ik mei hieltyd mear klam op foarm en dêr bin ik noch lang net klear mei. Ik ha it idee dat ik no krekt alle mooglikheden fan de taal brûk.”

Blaumelly van Abe de Vries wordt vanmiddag in besloten kring in het dorpshuis van Vrouwenparochie gepresenteerd. Dit valt samen met de presentatie van Folksskriuwer, een door De Vries samengestelde bloemlezing met proza van Waling Dykstra. De eerste exemplaren zijn respectievelijk voor cultuurgedeputeerde Sietske Poepjes en hoogleraar Friese taal- en letterkunde Goffe JensmaBlaumelly, door Abe de Vries, uitgeverij De Ryp, 15 euro