Friese brede welvaart ligt bovengemiddeld hoog, maar valt of staat met banen, milieu en woningmarkt

,,Ik ben bijna afgestudeerd en ben genoodzaakt om straks een baan in de Randstad aan te nemen, terwijl ik liever op het platteland blijf.”

Een jonge deelnemer van de Friese regiodialoog van de Rabobank schetst zijn of haar probleem in Fryslân. Baanzekerheid is volgens de deelnemers van de dialoog de belangrijkste opgave voor Fryslân in de zoektocht naar brede welvaart.

De Rabobank hield de afgelopen maanden in heel het land regiodialogen om erachter te komen wat mensen belangrijk vinden. Dit moet leiden tot een grotere brede welvaart. Bij deze welvaartsvorm wordt niet alleen gekeken naar de kille economische cijfers als het bruto binnenlands product, maar ook naar zaken als sociale contacten en het milieu.

Fryslân scoort op dat vlak best goed. Uit eerder onderzoek van de Universiteit van Utrecht en de Rabobank bleek al dat Zuidwest-Fryslân tot de landelijke top behoort als gekeken wordt naar brede welvaart. Zuidoost-Fryslân staat ook vrij hoog, en Noord-Fryslân zit in de middenmoot. Vooral kijkend naar veiligheid en milieu is Fryslân een prima plek om te vertoeven.

Vergrijzing en ontgroening

Maar er zijn wel grote uitdagingen. De Friese deelnemers aan de regiodialoog noemden vooral de vergrijzing en ontgroening van het gebied als zorgpunten. Een van de deelnemers omschreef het als volgt: ,,Fryslân moet interessant blijven voor jongeren: voldoende huisvesting, mogelijkheden op de arbeidsmarkt, faciliteiten en voorzieningen en bijvoorbeeld een goed verenigingsgebeuren, waarbij generaties met elkaar in verbinding blijven.”

Als jongeren vertrekken leidt dat volgens de deelnemers tot een neerwaartse spiraal, omdat het moeilijker wordt om voorzieningen overeind te houden. De beperkte mogelijkheden op de arbeidsmarkt worden als hoofdreden genoemd voor het wegblijven van jongeren. Ook het gebrek aan snelle verbindingen tot hoogwaardige voorzieningen en de beperkte mogelijkheden voor zelfontwikkeling werden vaak genoemd.

Naast de baanzekerheid zien de deelnemers opgaven bij het milieu, vooral als die de aantrekkelijkheid van het gebied als woonomgeving raken. ‘Denk hierbij aan het tegengaan van verdozing en landschapsvervuiling door wind- en zonneparken’, schrijft de Rabobank. Ook de woningmarkt wordt gezien als probleem. Er zijn vooral te weinig woningen voor starters en ouderen stromen ook moeilijk door naar een geschikt huis.

Meer samenwerking

In de zoektocht naar meer banen zouden onderwijsinstellingen, overheden en bedrijfsleven meer moeten samenwerken, aldus de deelnemers. ‘Het cluster aan bedrijven in en om Drachten halen zij daarbij aan als voorbeeld van hoe samenwerkende bedrijven in Fryslân innovatie tot stand brengen en daarmee nieuwe bedrijvigheid aantrekken.’

Ook het verbeteren van de bereikbaarheid van Groningen en Noord-Duitsland wordt gezien als oplossing (ook voor de woningmarkt), omdat dit nieuwe bedrijvigheid kan aantrekken. De Rabobank is daarvan overigens minder overtuigd. ‘Het kan simpelweg ook betekenen dat bedrijven buiten Fryslân gemakkelijker toegang hebben tot werknemers in Fryslân, die dan nog wel in de regio wonen maar er niet langer zullen werken.’

De Rabobank ziet zelf eerder een kans in het thuiswerken, dat sinds de coronapandemie veel gebeurt. ,,Dat biedt voor onze regio veel perspectief, want ons aantrekkelijke woonklimaat is dan een factor van betekenis als mensen een woonplek zoeken”, aldus Renate Venema, directievoorzitter van Rabobank Sneek-Zuidwest-Friesland. ,,Dat betekent ook nieuwe kansen voor jongeren die dan niet meer naar de stedelijke gebieden elders hoeven te vertrekken.” Het afgelopen jaar groeide het aantal verhuizingen vanuit de Randstad naar Fryslân al, mogelijk deels door het thuiswerken.

Ook het voorzieningenniveau wordt gezien als belangrijke huisvestingsopgave, vooral in de kleinere plaatsen. ‘Zonder winkels, verenigingsleven en scholen naast de deur verdwijnt de levendigheid en worden dorpen onaantrekkelijk voor (met name) jongeren om zich te vestigen.’

Oude economie

De milieuopgave is voor Fryslân ‘verre van eendimensionaal’. De Friezen vinden hier onder meer de energietransitie, het behoud van biodiversiteit en de overgang naar een meer circulaire economie en duurzame voedselvoorziening belangrijk. Voor boeren is het een opgave die de inkomens- en baanzekerheid direct raakt. ‘Hoe zorgen we voor een verduurzaming van de agrarische sector in de regio met behoud van perspectief voor families die hierin altijd een toekomst voor zich zagen?’, vraagt de Rabobank zich af. Ook mag de energietransitie niet ten koste gaan van het unieke Friese landschap, bijvoorbeeld door zonneparken en windmolens.

Maar bovenal biedt de milieuopgave kansen voor Fryslân. ‘Deze kansen benutten begint met drastisch anders leren denken, waarbij mensen leren om de oude economie, die veel welvaart maar ook veel schade heeft gebracht, vaarwel te zeggen.’

De Rabobank concludeert dat de opgaven vragen om ‘een integrale aanpak’ tussen meerdere partijen, waarbij de opgaven worden omgezet in kansen om de leef- en werkomgeving in Fryslân te verbeteren. De Rabobank ziet de uitkomsten als basis voor een regionale investeringsagenda, waarbij de bank het voortouw neemt. Eerder deze week pleitte de bank er al voor dat de nieuwe minister van Economische Zaken zijn takenpakket moet uitbreiden met de portefeuille Brede welvaart.

Vandaag publiceert het Centraal Bureau voorde Statistiek de Monitor Brede Welvaart & Sustainable Development Goals 2021