Bij de strijd om Nederlands-Indië stonden we aan de verkeerde kant van de geschiedenis. Laten we daarom nu een open oog hebben voor onrecht | Theologenblog

Het valt moeilijk meer te ontkennen dat Ben Bot gelijk had toen hij in 2005 zei dat we ‘aan de verkeerde kant van de geschiedenis stonden’. Nederland heeft tussen 1945 en 1949 in de strijd om de onafhankelijkheid van Indonesië excessief geweld gebruikt.

Regelmatig heb ik het gevoel dat ik aan de verkeerde kant van de geschiedenis sta. Tien jaar geleden bezocht ik in Kenia een studiedag in Eastleigh, de Somalische wijk van Nairobi. Geen fijne wijk voor een witte westerse christen; het kon maar zo zijn dat zich hier Somalische terroristen verscholen.

De Mennonitische kerk is in deze wijk actief vanuit een ‘Centre for Peace and Development’. Op deze studiedag, waar moslims en christenen met elkaar in gesprek gingen, werd in een plenaire discussie fel uitgehaald naar ‘het westen’ als oorzaak van alle wereldproblemen. Ik voelde me ongemakkelijk, zacht gezegd.

Kort geleden besprak ik met studenten van onze internationale master de ecologische crisis. Historisch gezien is er onmiskenbaar een relatie tussen de houding van het westerse kolonialisme en de manier van omgaan met de schepping die geleid heeft tot de ecologische crisis. Ik schaamde me tegenover Afrikaanse studenten toen de Nederlandse trawlers ter sprake kwamen die de wateren voor de kust van Afrika leegvissen. Ik kan niet bidden om een eerlijke wereld en om de komst van Gods koninkrijk, zonder me te realiseren dat ik als rijke witte westerling aan de verkeerde kant sta.

Abraham Kuyper

Ik weet nog goed dat ik ooit met verbazing Het Calvinisme las, de Stone-lezingen van Abraham Kuyper (1837-1920). Als een gereformeerde Georg W.F. Hegel zet Kuyper het calvinisme neer als het hoogtepunt van de geschiedenis. Abraham Kuyper dacht duidelijk dat hij aan de goede kant van de geschiedenis stond.

Zijn negentiende-eeuwse optimisme riep bij mij vervreemding op. Hoe anders is de sfeer vandaag dan 125 jaar geleden. Ik ben een man met zeven vinkjes en hoor bij een kerk die worstelt met de erfenis van ‘het klimaat van het absolute’.

Hoe om te gaan met dit besef dat je aan de verkeerde kant van de geschiedenis staat? Je kunt het natuurlijk nuanceren en (terecht) wijzen op al het goede wat God aan ons in het Westen gegeven heeft. Maar het gaat mij nu om het blijvende besef – tegenover God – dat ik bij de schuldige partij hoor. Nieuw is dit besef niet, voor wie vertrouwd is met Paulus’ conclusie in Romeinen 3:19: uiteindelijk ‘staat heel de wereld schuldig voor God’. Wij staan aan de verkeerde kant van de geschiedenis.

Westerse zelfhaat

Thierry Baudet zal mijn overwegingen ongetwijfeld bestempelen als ‘westerse zelfhaat’. Jezelf overschreeuwen en je kwaad ontkennen is slecht voor je; maar inderdaad is het een risico van een stevige zondeleer dat je zelfhaat ontwikkelt. De waarheid over ons kwaad maakt niet vanzelf vrij.

Bevrijdend wordt het eerlijk erkennen van ons kwaad alleen dankzij Jezus Christus. In Hem ging God zelf aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan. Hij stierf als slachtoffer van onrecht, werd veroordeeld als een dader. Zijn opstanding is goed nieuws voor daders en slachtoffers. Gods nieuwe wereld is echt een eerlijke wereld.

Dat betekent wel dat mensen die aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan, een opdracht krijgen: ontwikkel een open oog en een open hart voor het onrecht dat anderen ondergaan: anderen die arm zijn, of vrouw, niet-westers, geen hetero, niet wit, zonder VWO of universitaire opleiding. Of die wel Gods schepsel zijn, maar dier, of plant, of water, of lucht.

Dat kan – zonder zelfhaat en zonder ressentiment. God kwam aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan en overwon ons kwaad. Hij, de bron van vreugde en liefde, is ook de bron van onze verandering.

Hans Burger is universitair hoofddocent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.