Dilan Yeşilgöz-Zegerius voert een bewonderenswaardige strijd tegen antisemitisme | Theologenblog

Bij haar geen spoor van liberaal optimisme dat zoiets onder nuchtere Nederlanders alleen in de marge voorkomt. Met als resultaat de aanstelling van een Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding, glasheldere taal tijdens de Haagse Naftaniel-lezing van vorige week, en het weren van complotdenker David Icke uit de Schengen-zone. Een verbod op bagatelliseren en ontkennen van de Holocaust en steviger samenwerking in Europa – waar Yeşilgöz aan werkt – zijn nodig ook. Antisemitische hondenfluitjes over pers, banken en reptielen en dagelijks geweld tegen Joden zijn in heel Europa te gewoon aan het worden.

Vier woorden aan het slot van toespraak van de minister bleven bij me hangen. Omdat we er met wetten en regels alleen niet zijn, riep ze burgers op weerbaar te zijn en zich uit te spreken: ‘Laat weten dat wij met meer zijn, en dat wij het niet langer pikken.’ Alleen zo is er ruimte voor de Joodse gemeenschap en voor vrijheid en democratie. Deze oproep spreekt de meerderheid aan op het feit dat de rechtsstaat alleen overeind blijft, als die wordt gedragen door een bevolking die weerbaar is en blijk geeft van een democratisch ethos.

Actie

Deze oproep gaat ook verder dan het ‘wij zijn met meer’ van minister-president Mark Rutte uit 2015 en 2016 na aanslagen in Parijs en Brussel. Waar Rutte nog een beroep deed op het simpele feit dat een meerderheid van de bevolking wars is van bedreiging en geweld, is Yeşilgöz scherper door te zeggen dat die meerderheid ook in actie moet komen. Uiteindelijk gaat de rechtsstaat immers niet ten onder door aanvallen daarop, maar omdat mensen van goede wil niets doen, zo leert de geschiedenis.

Tegelijk kleeft aan deze terechte oproep iets van machteloosheid. Is dit voldoende om het tij te keren? Enerzijds valt te begrijpen dat een liberale minister niet uitweidt over de geestelijke bronnen van het democratische ethos waar de rechtsstaat niet zonder kan. Anderzijds geeft juist het fenomeen antisemitisme aanleiding het daarover te hebben. De diepe afkeer die Gods keuze voor Israël en het Joodse volk altijd weer losmaakt, toont dat er voorbij de macht van het getal sprake is van een geestelijke strijd die niet gewonnen kan worden met louter een appel op gezond verstand en moraliteit. Het kwaad is zo diep geworteld in een mensenhart dat moeilijke omstandigheden en gebrek aan vertrouwen in overheden zomaar leiden tot een uitbarsting van geweld – in het bijzonder richting Joden en wat ‘Joods’ heet te zijn.

Kristallnacht

In de maand van de herdenking van de Kristallnacht, de nazi-pogrom in Duitsland in de nacht van 9 op 10 november 1938, stemt dit gegeven niet optimistisch. Het is nodig verder te kijken, bijvoorbeeld naar maatschappelijke stuurloosheid vanwege doorgeslagen liberalisering, of naar de ervaring van leegte na hevige secularisatie. In veel Westerse landen zijn dit momenteel immers voertuigen van kwade ideologische machten, in vermomde dan wel expliciete vorm.

Wie die achterliggende, geestelijke dimensie durft te benoemen, krijgt voorbij de machteloosheid ook eerder oog voor de tegenmacht van Gods weerhouding van het kwaad, bijvoorbeeld in het Bijbelse ‘wij zijn met meer’ van Elisa. Deze profeet uit Israël dreigde gevangen genomen te worden door een Syrisch leger (2 Kon. 6). Als de angst Elisa’s bediende om het hart slaat, opent de profeet diens ogen voor de werkelijkheid van Gods bescherming in de vorm van wagens en paarden van vuur. Daarop maakt de profeet het leger uit Damascus onschadelijk door vernuftig gebruik te maken van het gastrecht: hij laat de stad Dotan de soldaten een vorstelijk maal voorzetten, wat het hen onmogelijk maakt zich nog met geweld tegen de stad te keren.

Dit verhaal over verder kijken dan wat voor ogen is, garandeert allerminst dat God altijd en overal bescherming biedt tegen kwade machten. Maar er is meer dan je kunt zien. Bovendien heeft God in zijn trouw aan het volk Israël God telkens weer laten zien dat Hij het recht niet uit het oog verliest. Dat motiveert om hoopvol te zijn, te bidden om weerhouding van het kwaad en je actief te blijven inzetten voor de rechtsstaat.

Koert van Bekkum schrijft dit artikel als lid van de onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.