Het is niet aan kerken en christenen om de last van de hele wereld op zich te nemen, met de illusie die op te lossen | Theologenblog

In de vroege zestiende eeuw is veel meer aan de hand dan alleen het geestelijk verval in de kerk. De hele Europese geschiedenis raakt in een stroomversnelling. Nog geen zeven jaar na het startsein van de kerkhervorming braken in 1524 grootschalige boerenprotesten uit in verschillende delen van het Duitse Rijk. Na enkele successen werd de Boerenoorlog in de loop van 1525 bloedig neergeslagen door de Duitse vorsten. Tegen de professionele legers van de adel konden de boeren niet op. Trekkers hadden ze nog niet.

De boeren en hun leiders beriepen zich op ideeën die door Reformatoren als Luther waren verspreid. Het gaat met name om deze drie punten:

1. De vrijheid en gelijkwaardigheid van alle mensen. Luther had gesproken over het ‘algemeen priesterschap van alle gelovigen’, en hij wees het onderscheid tussen ‘geestelijken’ en ‘leken’ af. Het is niet zo’n grote stap om dit ook te betrekken op de rangen en standen in de maatschappij. Waarom zouden leden van adellijke families grotere welvaart en meer privileges hebben dan de hardwerkende boer in Saksen of Beieren?

2. De Bijbel als richtsnoer. De boerenbeweging wilde dit niet alleen binnen de kerk toepassen, maar ook op de sociale wetten en structuren. Met de Bijbel in de hand werden misstanden en sociaal onrecht aan de kaak gesteld.

3. Een einde aan de materiële bevoorrechting van de kerk. Aan het einde van de middeleeuwen hadden verschillende kerkelijke instanties een enorme rijkdom vergaard in geld en bezit. De Duitse boeren sloten zich aan bij de grote verontwaardiging over die enorme zelfverrijking.

Je zou kunnen zeggen: prachtig! De vlag van het evangelie hangt boven het hele leven, als boeren zich sterk maken voor vrijheid en recht. Toch is dat niet hoe Luther en andere hervormers reageerden. Zij wezen de boerenopstand scherp af.

Het zwaard

In geschriften en preken keerde Luther zich tegen de boerenbeweging en sprak hij zich uit voor het recht van de overheid om het zwaard te hanteren en de opstand de kop in te drukken. Luther wilde de politieke steun van de Duitse vorsten niet verliezen, die nodig was om de Reformatie te beschermen en te bevorderen.

Bovendien was hij ervan overtuigd dat het evangelie op een verkeerde manier gebruikt werd door er het programma voor een politieke revolutie van te maken. De vlag van het evangelie hangt dan op de kop.

Omgekeerde vlaggen

In Nederland kregen we dit jaar opeens te maken met boerenprotesten. De omgekeerde vlaggen wapperen langs onze spoorlijnen en aan de huizen op het platteland. Boeren komen in de knel, en je kunt er begrip voor hebben dat ze op deze manier hun wanhoop uiten. Tegelijk is duidelijk dat achter de boerenprotesten ook andere belangen schuilgaan, grote agrarische concerns met miljarden omzet die ze niet kwijt willen.

In die situatie worden inzichten uit de Reformatie opnieuw actueel. Gods heil en Gods Woord hebben betrekking op het leven in de volle breedte. De kerk is er niet alleen voor het individuele zielenheil, alsof je alleen maar een ‘ticket voor de hemel’ nodig hebt. Het gewone leven op deze aarde doet er net zo goed toe.

Luther duidde de breedte van de verlossing door Christus aan door ook van de smid en de bakker en de moeder met haar baby te zeggen dat zij een goddelijk beroep uitoefenen. Als kerk hebben we boodschap aan omgekeerde vlaggen, en aan de nood van boerenbedrijven en boerengezinnen die daarachter schuilgaat. Zoals ook de zorg voor de schepping en de keuzes die nodig zijn om uitbuiting en verwoesting te stoppen ons aan het hart gaan.

Samenleven

God heeft voor deze geschapen wereld een orde op het oog, en die orde is nodig om in vrede te kunnen samenleven. Reformatie is geen revolutie. Het koninkrijk van God valt niet samen met een protestbeweging die aardse belangen nastreeft, ook niet als daar de vlag van het evangelie bij gehesen wordt.

Op weg naar het Rijk van God wordt van christenen en kerken gevraagd dat zij bidden voor koningen en hooggeplaatsten, en dat ze een stil en gerust leven leiden. Tegelijk betekent dit niet dat de overheid kritiekloos gevolgd moet worden. Diezelfde reformatoren die aan de zwaardmacht van de overheid vasthielden, spraken machthebbers vrijmoedig aan op beleid dat met het evangelie in tegenspraak is.

Luther maakte onderscheid tussen het rijk van de wereld en het rijk van Christus. Het rijk van Christus bestaat uit allen die waarachtig in Christus geloven. Zij zijn gedoopt en ontvangen de Heilige Geest. Christus regeert hen innerlijk door zijn Woord, en zo brengen de onderdanen van Christus vruchten voort van goede werken. Die vernieuwing, waardoor mensen heilig en rechtvaardig gaan leven, mag je niet verwachten van het rijk van de wereld. En andersom: zet je het evangelie van Christus in om de harde en ruwe vraagstukken van deze wereld op te lossen, dan hang je de vlag omgekeerd.

Het is niet aan kerken en christenen om de last van de hele wereld op zich te nemen, met de illusie die op te lossen. De kerk kan deze wereld wel in gebed voor God brengen. Zij kan degenen die in de knel komen opvangen en steunen. Zij draagt het kruis achter Christus aan, en deelt in zijn lijden. Laat de kerk een plek mogen zijn waar Gods belofte wordt gehoord, waar de verzoening wordt gevierd en waar de dankzegging en de voorbede voor de troon van God gebracht worden. Door zo te leven, leren we het uithouden tot de dag dat Christus komt en Gods Rijk ten volle werkelijkheid wordt. Dan hangen alle vlaggen goed.

De auteur is universitair hoofddocent Systematische Theologie. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.