Nee, het is niet nodig om één grote gemeente te worden, maar aan meer samenwerking ontkomen we niet | Column Ingrid van de Vegte

Als je steeds meer te doen krijgt als gemeenten en provincie en er schaarste is aan kennis, aan specialisten, aan medewerkers, aan overzicht, dan móét je wel samenwerken. Met de rug tegen de muur, à contre coeur of juist omdat je erin gelooft, hoe dan ook, het kan niet anders.

En zo zien we Fryslân langzaamaan verschuiven van samen praten naar samen werken en van lokaal tenzij naar samen tenzij. Waar lokaal al heel erg is opgeschoven de afgelopen decennia, een burgemeester van tachtig dorpen is toch echt iemand anders dan die van vijf dorpen - zie ook de gemeentelijke fusies - is het toch nog niet genoeg als je ziet wat er moet gebeuren.

Het is zeker niet zo dat grotere gemeenten alles beter doen dan kleine: er is veel te zeggen voor kleinschaligheid, overzichtelijkheid, herkenbaarheid enzovoorts. De menselijke maat die zo vaak gemist wordt in het contact met de overheid is in nabijheid veel beter te realiseren. Dat je iemand kunt bellen of benaderen in plaats van het contactformulier van de gemeente te moeten invullen of het bandje bij de infobalie met keuzetoetsen te moeten afluisteren is fijn.

Persoonlijk contact

En meer dan dat; voor veel mensen is persoonlijk contact broodnodig om de zaken uit te voeren die ze moeten doen maar nauwelijks begrijpen. Hoewel ook grote organisaties, bedrijven en overheden altijd streven naar klantgerichtheid, zoeken ze het in efficiency en schrapen ze hun contactfuncties kaal tot op het bot. Immers, wat de burger of klant zelf doet, hoeven zij niet te doen. Vandaar het zelf online regelen, vandaar zelfscankassa’s.

Dit was een uitwijding, een nota bene, omdat ik verderop toch pleit voor grotere gemeenten of op zijn minst meer samenwerking tussen gemeenten onderling en met de provincie en uitvoeringsorganisaties. Om te versterken wat ook door de Vereniging van Friese Gemeenten is ingezet, maar nog best gevoelig ligt. Een gemeente heeft verschillende rollen en die verschillende rollen vragen om verschillende kwaliteiten.

En soms zitten de rollen elkaar in de weg. Het dichtbij haar burgers staan: de rol van ambtenaren in het veld en de burgemeester voor de troost en waardering. De burger vertegenwoordigen in hun belangen, zorgen en wensen: de rol van de democratisch gekozenen. Diensten uitvoeren die alleen de overheid kan en mag: de publieksservice voor paspoorten en afdelingen voor vergunningen en verstrekkingen. Beleid maken voor de ontwikkeling, inrichting en uitvoering in de toekomst: door de afdelingen voor beleid en soms strategie.

En dan heeft of neemt de gemeente ook vaak nog andere rollen, zoals die van regisseur, spelverdeler, procesbegeleider, onderzoeker, projectontwikkelaar, vastgoedbeheerder, zorgverlener, indicatiesteller, groenbeheerder, vuilnisverwerker, etcetera.

Maatwerk

Voor een deel van die rollen, met name die waar de relatie met de inwoner heel belangrijk is, geldt dat klein en nabij fijn en beter is. Een deel van de uitvoering, in onderhoud of sociaal domein, vraagt ook om maatwerk. Mensen, buurten en de leefomgeving kennen helpt echt voor goed onderhoud en goede hulp.

Voor een ander deel van die rollen is alleen doen onzin, want het betreft allemaal geautomatiseerde processen die via een backoffice efficiënter samen kunnen (Waarom zijn prijzen voor paspoorten nog steeds verschillend? Waarom wordt er niet op één manier toeristenbelasting geheven zodat je samen de toerismesector versterkt?).

En voor alles wat gaat over integraal beleid, planologie, ontwikkeling van effectieve programma’s, voor nieuwe techniek in de energietransitie of bouwen, voor mobiliteit, voor veiligheid, voor de landbouwtransitie, voor gespecialiseerde zorg, voor grote bedrijven etcetera, etcetera moet je een stevige en inhoudelijk sterke overheidsorganisatie zijn. Die goed kan inkopen, die kennis in huis heeft voor aanbestedingen, die integraal kan denken en handelen, die specialisten in dienst kan nemen en houden, die kan monitoren en data beheren.

Dus nee het is niet nodig om één gemeente te worden, maar voor een aantal rollen is verdergaande samenwerking echt wel nodig. Niet zozeer voor de efficiency, maar om het beter te doen.

Ingrid van de Vegte was tot voor kort directeur-bestuurder van het Fries Sociaal Planbureau, inmiddels omgedoopt tot Planbureau Fryslân