Opinie: Het is hoog tijd voor een ‘Waddenzee-natuurschap’

Zullen toekomstige generaties ook kunnen genieten van al het moois dat het Waddengebied te bieden heeft? Die vraag is voorgelegd aan de ‘waarnemend Ombudspersoon voor Toekomstige Generaties’, die zich op verzoek buigt over de invloed van ons huidig doen en nalaten op het welzijn van toekomstige generaties. Deze Ombudspersoon wordt gesteund door het ‘Lab Toekomstige Generaties’, dat als doel heeft te bevorderen dat het welzijn van toekomstige generaties wordt meegewogen in belangrijke beslissingen. Na zorgvuldig onderzoek door het Lab komt de Ombudspersoon tot een uitspraak.

Aan de Ombudspersoon is de vraag voorgelegd of het Waddengebied op dit moment voldoende wordt beschermd voor toekomstige generaties. Het Lab stelde zichzelf en anderen de vraag hoe de mooiste mogelijke toekomst er voor de Waddenzee zou uitzien.

Naar aanleiding van recente internationale ontwikkelingen, waarin op veel plaatsen op de wereld rechten aan natuurgebieden worden gegeven, werd de onderzoeksopdracht verrijkt met de volgende vraag: ‘Zou het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan de Waddenzee bijdragen aan het doorgeven van de mooiste mogelijke Waddenzee aan toekomstige generaties?’

Onvoldoende beschermd

Op 6 oktober 2020 verscheen de uitspraak van de Ombudspersoon. Zijn conclusie is: ‘Het Waddengebied wordt op dit moment onvoldoende beschermd voor toekomstige generaties. Het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan de Waddenzee zal positief bijdragen om te komen tot de mooist mogelijke Waddenzee voor toekomstige generaties.’

De Waddenzee zal verdrinken door stijging van de zeespiegel veroorzaakt door klimaatverandering en bodemdaling door gas- en zoutwinning

Als motivatie wordt allereerst gewezen op studies waaruit blijkt dat de natuur in de Waddenzee zwaar onder druk staat. De kwaliteit en diversiteit van de flora en fauna nemen nog steeds af. De Waddenzee zal verdrinken door stijging van de zeespiegel veroorzaakt door klimaatverandering en bodemdaling door gas- en zoutwinning. Grote containerschepen verliezen talloze containers gevuld met plastic spul, dat eindeloos in de omgeving blijft.

Lees ook: Opinie: Op zoek naar een weerbare Waddenkust

Ten tweede, de Ombudspersoon constateert een probleem in de huidige institutionele beheerstructuur van de Waddenzee. Deze is recentelijk in handen gelegd van de Beheerautoriteit Waddenzee. De Ombudspersoon wijst op de discrepantie tussen het beoogde doel van deze Beheerautoriteit (dat is: beheer van het UNESCO Werelderfgoed Waddenzee op het gebied van natuur-, vis- en waterbeheer) en de bevoegdheden (te weten: het versterken van de samenwerking tussen alle betrokken partijen).

Behoedzaam laveren

Een aantal van die betrokken partijen zijn tevens opdrachtgevers van de Beheerautoriteit, namelijk: de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Infrastructuur en Milieu samen met de provincies Noord-Holland, Fryslân en Groningen. Verder zijn betrokken het Ministerie van Defensie, dat het Waddengebied gebruikt voor straaljageroefeningen, en het Ministerie van Financiën, dat belastingen ontvangt betreffende gaswinning en zoutwinning in de Waddenzee.

De Waddenzee zelf met alle flora en fauna daarin, waaronder miljoenen trekvogels die jaarlijks op de Waddenzee foerageren, wordt niet als speler genoemd

Voorts de gemeenten in het gebied en andere partijen, zoals visserij en de toerismesector. En, last but not least, de bewoners. Duidelijk is dat de directeuren van de Beheerautoriteit behoedzaam moeten laveren tussen al die betrokkenen.

De Waddenzee zelf wordt bij de introductie van de nieuwe Beheerautoriteit niet als betrokkene genoemd. Dat is best vreemd eigenlijk. De Waddenzee zelf met alle flora en fauna daarin, waaronder miljoenen trekvogels die jaarlijks op de Waddenzee foerageren, wordt niet als speler genoemd. Hoe kunnen de twee directeuren zich dan sterk maken voor de natuurwaarden van de Waddenzee als er zoveel belanghebbenden aan hen trekken? Daarin zit de discrepantie.

Natuurwaarden

De oplossing die het Lab Toekomstige Generaties aandraagt zet juist die natuurwaarden centraal: ja de Waddenzee mag er zijn. We zien het water graag twee keer per dag binnenkomen en weer wegvloeien. Dat unieke getijdensysteem is niet voor niets als UNESCO Werelderfgoed aangewezen. De Waddenzee zelf verdient een stem: welke beslissingen zijn goed voor mijn ecosysteem?

Lees ook: Opinie: De Waddenzee verdient integrale monitoring, ook in toekomst

Slechts indien de Beheerautoriteit een van alle betrokkenen onafhankelijke rechtsvorm zou hebben, versterkt door een onafhankelijk budget, dan kan zij op onafhankelijke wijze beslissingen nemen. Een soortgelijk idee is ook voorgesteld in de motie ‘bijzondere rechten UNESCO Werelderfgoed Waddenzee’, die op 11 juli 2019 werd aangenomen door de gemeenteraad van Noardeast-Fryslân.

Kort gezegd stelt de Ombudspersoon voor om deze Beheerautoriteit in een onafhankelijke rechtspersoon onder te brengen, bijvoorbeeld in de vorm van een waterschap, dat dan ‘natuurschap’ of ‘waddenzee-natuurschap’ genoemd kan worden. Op die manier zal de Waddenzee een eigen stem hebben als het gaat om haar belangen.

Gezond houden

Natuurlijk moet het waddenzee-natuurschap een bestuur hebben om te kunnen spreken. Het bestuur dient zich daarbij te richten op de doelstelling zoals die wordt opgenomen in haar oprichtingsdocumentatie. Nederland heeft zich in diverse internationale verdragen gecommitteerd aan het gezond houden van de ecologie van de Waddenzee. Dat is overigens ook nationaal beleid. Logischerwijs zouden precies die normen de leidraad moeten vormen van de doelstelling van het waddenzee-natuurschap.

Wij kunnen er nu van genieten. Laten we ervoor zorgen dat de Waddenzee er ook nog is, wanneer onze nakomelingen leven

Onze voorouders hadden een prachtige Waddenzee. Wij kunnen er nu van genieten. Laten we ervoor zorgen dat de Waddenzee er ook nog is, wanneer onze nakomelingen leven, de toekomstige generaties; een Waddenzee die ten minste net zo mooi is als de huidige.

Tineke Lambooy is hoogleraar Corporate Law aan Nyenrode Business Universiteit en onderzoeker bij het Lab Toekomstige Generaties. Jan van de Venis is waarnemend Ombudspersoon voor Toekomstige Generaties

Dit artikel is op initiatief van de Waddenacademie tot stand gekomen

Opinie: Hebben we de sleutel tot dynamisch natuurbeheer van de Waddenzee?

De natuur in de Waddenzee is constant in beweging: stranden en duinen stuiven, eilandkoppen bewegen, eilanden 'wandelen' en geulen meanderen vrij door een landschap van zand- en slikplaten. Hoe houd je met die uitdaging de natuurlijke ontwikkeling in de gaten als beheerder?