We hebben in Nederland juist meer boeren nodig | Opinie

Maak de natuur een kopje kleiner! Letterlijk. Voor tientallen knotwilgen was dit afgelopen week het geval. Afgezaagd door een boze boer als protest tegen het stikstofbeleid. Wellicht geïnspireerd door enkele landelijke politici? Een aantal politieke partijen lanceerde onlangs een plan om Nederland van het stikstofslot te halen. Een van de punten: halvering van het aantal beschermde Natura 2000-gebieden in Nederland. Daar zou het omzagen van bomen goed bij kunnen passen.

Wat is dat toch met die strijd tegen de natuur? Natuur kopje kleiner maker, natuur halveren, natuur wegzetten als ‘wensnatuur’. Wij zijn van mening dat natuur niet de vijand is. De natuur is ook geen luxe. De natuur is een noodzaak. Zonder natuur is er überhaupt geen economisch verdienmodel, ook voor boeren.

Schatkamer

De natuur is namelijk een schatkamer. Een schatkamer waarvan de bodem in zicht is. Productie van zuurstof, bestuiving van planten, grondstoffen voor medicijnen, vruchtbare bodems en nog veel meer. Dat krijgen we allemaal cadeau van de natuur. Daarvoor is dan wel een ecosysteem in balans nodig.

En daar zit het probleem. Die balans is mondiaal, maar ook in Nederland, zwaar verstoord. De natuur verschraalt, soorten sterven uit, de bodem verzuurt, we verliezen kostbare mineralen, vervuiling, verdroging, verwoesting en verzilting slaan toe, enzovoorts. Natuurherstel is dan ook een belangrijke maatschappelijke opgave. Daar positief aan bijdragen – daar ligt voor ieder een taak. Simpelweg voor ieders perspectief en de generaties na ons.

Ergens onderweg zijn we de goede verhouding met de natuur en de leefomgeving kwijtgeraakt. Let wel – dat is niet de schuld van de boer. Het huidige landbouwsysteem is het gevolg van een maatschappelijke keuze. De maatschappij van consumeren: van altijd, overal en goedkoop. De maatschappij van verdienen: de markt vraagt en de ondernemers leveren.

Tel daarbij op dat Nederland een zeer vruchtbare delta is en een volk van ondernemers en kundig in procesoptimalisatie. Intensieve grootschalige landbouw is dan een logisch resultaat. Ons land is verworden tot een grote voedselproductiefabriek. Van heinde en ver slepen we grondstoffen aan om met inzet van het Nederlandse landschap om te werken naar voedsel wat vervolgens voor een groot deel Nederland weer verlaat.

Een verdienmodel. Maar wel een verdienmodel wat ons ook veel kost. Wat resteert zijn oorverdovend stille weilanden, stikkende natuur onder een dikke stikstofdeken en een CO2-wolk over onze leefomgeving.

Iedereen stapje terug

Wij zijn van mening dat we terug moeten naar een gezonde maat. Naar een schaal die in balans is met de draagkracht van ons land. Dat betekent ook een ander landgebruik. Op allerlei fronten zoals mobiliteit, wonen, energie en ja, ook landbouw. Naar een landbouw die in balans is met de draagkracht van ons land en van de natuur. Niet langer de route van ontwatering, verdichting, mineralenverlies, chemie, gif, stikstof en CO2-uitstoot.

Dat is geen taak die alleen ligt bij de boeren. Dat is een taak van de gehele maatschappij. Altijd, overal en goedkoop houdt dan niet langer stand. Daarvoor in de plek: eten van het seizoen, niet altijd perfect van vorm en met een vlekje, duurzaam en natuurinclusief geproduceerd, uit de eigen regio, tegen een eerlijke, hogere prijs.

Er zijn inmiddels al heel wat boeren in Fryslân aan de slag met de overstap naar natuurinclusieve landbouw. Vanuit de Friese Milieu Federatie werken we met hen samen. Aan CO2-vastlegging met natuurlijke oplossingen (bodem, bos, veen) en -verwaarding door ons PlatformCO2neutraal. Aan projecten als Valuta voor Veen, Blijvend Grasland, Boeren in Balans met het Veen, Vitale Friese Bodem, Grutto Aanvalsplan en Natuer mei de Mienskip. Wij werken daarbij nauw samen met boeren die natuur als een kans zien. Als onderdeel van het bedrijfsmodel. Zij willen leren hoe dit werkt. Mits er maar een gezond economisch en ecologisch verdienmodel aan vast zit.

Diversiteit aan boeren

Daar wringt de schoen. Boeren worden nu gevraagd over te schakelen. Maar waar naartoe precies? Een concreet verdienperspectief ontbreekt. De perspectiefbrief van minister Henk Staghouwer was te abstract. Naar ons idee een gemiste kans. Voor grote maatschappelijke vraagstukken kunnen boeren een groot deel van de oplossing bieden.

Voor klimaat, door CO2-vastlegging in de bodem, bomen, struiken en in gewassen. Voor biodiversiteit, door kruidenrijk grasland, uitgestelde maaidata, weidevogelbeheer, bloemrijke randen langs akkers en inbedding van agroforestry in de bedrijfsvoering. Voor vasthouden van kostbaar water, door overloopgebieden, door hogere peilen, door vitale bodems die werken als sponsen. Voor efficiënte inzet van grondstoffen, door recycling van reststromen als bermgras, hekkelspecie en rioolslib en door productie van biobased circulaire bouwmaterialen als lisdodden, hennep en vlas. Zonder perspectief krijg je protestboeren.

Terwijl er juist zo’n behoefte is aan CO2-boeren, Grutto-boeren, Waterboeren, Landschapsboeren, Natuurboeren, Recycleboeren et cetera. Er zijn eerder meer dan minder boeren nodig!

Daarom vinden wij: geef de boeren die willen ruim baan. Help ze met de omschakeling. Maak het verdienmodel concreet. Betaal boeren voor CO2-vastlegging, waterberging, landschapsonderhoud, weidevogelbeheer, recycling, hergebruik grondstoffen en teelten voor circulaire bouw. Zorg voor een hogere marge voor de boer op natuurinclusief geproduceerd voedsel. Steun van onderop initiatieven om nieuwe verdienmodellen werkend te maken. Laat de provinciale grondbank werken. Werk dit samen met de boeren en partijen die hier de schouders onder willen zetten uit in de eigen regio. Faciliteer dit maximaal vanuit de aankomende herziening van de perspectiefbrief van de minister.

Verantwoordelijkheid

Boeren worden nu gevraagd te veranderen. Dezelfde vraag wordt echter niet voldoende gesteld aan de rest van de maatschappij. Hier ligt net zo goed een verantwoordelijkheid voor de industrie en de consument. Het is niet Boer 2.0, het is Maatschappij 2.0.

De knotwilg in ere herstellen zou een mooie concrete actie zijn van deze Maatschappij 2.0. Voor mensen en dieren een hele nuttige boom. Niet alleen leggen knotwilgen CO2-vast en produceren ze zuurstof, ze leveren ook veel biodiversiteit. Vogels nestelen graag in de vaak holle stam. De wilgenkatjes zijn een goede voedselbron voor insecten en voor hittestresspreventie van vee kan het een uitkomst bieden. Zo kan ook een knotwilg bijdragen aan het nieuwe verdienmodel voor de Boer 2.0 en een voorbeeld voor Maatschappij 2.0.

Monique Plantinga is programmanager duurzame landbouw en Hans van der Werf directeur bij de Friese Milieu Federatie