Bijna negen op de tien Friestalige tieners tikt in WhatsApp soms, vaak of altijd in het Fries en dat behoedt de taal voor marginalisering in de echte wereld

Bijna negen op de tien Friestalige tieners tikt in WhatsApp soms, vaak of altijd in het Fries. ,,Dat is eins folle mear as wat wy ferwachte hienen”, zegt taalsocioloog Lysbeth Jongbloed. Voor haar onderzoek waarop ze vandaag hoopt te promoveren aan Maastricht University voerde ze onder meer klassikale enquêtes uit onder zo’n 2200 jongeren van veertien tot achttien jaar.

Dat deed ze voor het eerst in 2013/2014 en opnieuw in 2019/2020. Conclusie: Friestalige jongeren kiezen op sociale media nu even vaak voor het Fries als acht jaar geleden. ,,It is opmerklik stabyl”, aldus Jongbloed.

Zelf is ze eigenlijk pas in het Fries gaan appen en twitteren sinds ze op de Fryske Akademy met haar onderzoek begon. Ze had altijd al affiniteit met talen, maar de liefde voor het Fries kwam pas veel later. ,,As bern woe ik altyd dat ús mem Frânsk west hie of ús heit Spaansk of sa, wat bysûnders, eksoatysk.”

Maar thuis was er alleen dat doodgewone Fries. Op de Hogere Economische en Administratieve Opleiding kon Jongbloed zich echter volop laven aan Engels, Frans en Spaans, talen waar ze zich nu prima mee kan redden.

Gebakjes

Ze kwam in de export te werken, waar ze haar talenkennis te gelde kon maken. Maar bakkerijgrondstoffen aan het buitenland verkopen voldeed haar ten slotte niet. ,,Ik woe altyd nuttich wêze en ik tocht: wat is der it nut fan dat de gebakjes yn Súd-Korea net útdrûgje?”

Ze zegde haar baan op om een poosje in het ecotoerisme te werken in Zweden. Zo kreeg ze er nóg een taal bij én ze trof er haar man – al dan niet toevallig een Fries. Ze gingen in Fryslân wonen en toen er later kinderen kwamen, wilde ze Zweeds een plek in de opvoeding geven. ,,Ik begûn nei te tinken oer in meartalige opfieding. Pas doe tocht ik: hee, ik bin sels as bern ék meartalich opgroeid, mei Frysk en Nederlânsk. Sa rekke ik lang om let ynteressearre yn myn earste taal, it Frysk.”

Tijdens haar promotieonderzoek kwam ze erachter dat de keuze voor Fries of Nederlands afhangt van tal van factoren. Jongeren kiezen op sociale media vaker voor het Fries als beide ouders thuis Fries spreken, als ze veel Friestalige vrienden hebben, als ze positief denken over het Fries en als ze een goede Friese schrijfvaardigheid hebben.

De Hûnekop

Dat laatste is evenwel niet allesbepalend. Het geschreven Fries op sociale media kan de toets der Afûk vaak niet doorstaan, maar daar laten jongeren zich wat minder door weerhouden dan ouderen. ,,Al is it dan in soarte fan fonetyske stavering, se kieze dochs bewust foar it Frysk.”

Spellingsnormen wegen minder zwaar dan in een e-mail of een brief. ,,Jongeren sizze faak: ‘ik praat Frysk op WhatsApp’. Se beskôgje it tikken fan berjochtsjes dus yn feite as praten.”

En voor spraak gelden geen spellingsregels.

Belangrijker zijn het medium en het publiek. ,,Yn ien-op-ien-berjochten tusken Frysktaligen op WhatsApp kieze se earder foar it Frysk as yn groepsapps of yn iepenbiere berjochten op Facebook of Twitter. Dan hast in breder publyk en geane se faak oer op it Nederlânsk. Dat is dus eins lykas hoe’t it offline wurket.”

Ook de gerichtheid op Friestalige populaire cultuur blijkt uit te maken. ,,Ut de enkête die bliken dat jongeren dy’t fan De Hûnekop en De Doelleazen hâlde faker Frysk brûke op sosjale media. Dat hat mei taalhâlding te krijen. Dy populêre kultuer bringt in posityf gefoel oer it Frysk oer.”

En dat zie je dan weer terug op sociale media, zelfs op TikTok, waar je korte muziekvideo’s kunt bekijken. ,,Der steane ek filmkes op fan minsken dy’t dûnsje op Fryske muzyk. En dat smyt wer Frysktalige reaksjes op.”

Leuk, maar wat doet het er eigenlijk toe of het Fries meedoet op sociale media? ,,Digitalisearring wurdt no ienkear in hieltyd belangriker part fan ús libben. As it Frysk dêryn de boat mist, dan hast de kâns dat it Frysk ek marzjinalisearret yn de ‘echte wrâld’.”

Gemengd beeld

De resultaten van haar onderzoek laten wat dat betreft een gemengd beeld zien, zegt Jongbloed. Aan de ene kant hebben sociale media de drempel verlaagd om Fries te schrijven. ,,Troch dy ûnderfining kieze minsken der aanst miskien ek foar om in e-mail of brief yn it Frysk te skriuwen.”

Anderzijds, sociale media nemen een deel van de offline communicatie over. ,,En yn dy sin betsjut it netto wol dat der minder Frysk brûkt wurdt, meidat Frysktaligen online soms Nederlânsk brûke yn situaasjes wêryn’t se offline Frysk praat hiene.”

Dat ziet Jongbloed bijvoorbeeld in gezinsapps. In de enquêtes geeft 22 procent aan dat er altijd Nederlands wordt gebruikt in de familiegroepsapp, terwijl er aan de eettafel altijd Fries wordt gesproken. ,, Dat is dan wol in ferswakking fan it plak fan it Frysk.”

Maar de toekomst hoeft niet somber te zijn, benadrukt Jongbloed, die intussen bij de provincie werkt aan verbeterde digitale toepassingen voor het Fries, de zichtbaarheid van de taal in het openbaar en de versterking van de streektalen. Ze hoopt dat het Taalplan Frysk helpt om het niveau van het schoolvak Fries op te krikken, zodat de schrijfvaardigheid verbetert én jongeren positiever over de taal gaan denken.

Spraaktechnologie

Verder is het cruciaal dat het Fries meelift met ontwikkelingen in de spraaktechnologie. ,,Yn de takomst moatst Frysk prate kinne tsjin dyn robot of húshâldlike apparaten of telefoan. En dy dingen moatte dan yn it Frysk tsjin dy weromprate.”

Of in het Zweeds natuurlijk, want dat is bij de kinderen na twee Zwedenloze coronajaren wel een beetje weggezakt. ,,Ja, je moatte it om je hinne sjen en hearre, oars sakket it fuort. Krekt as mei it Frysk.”