Gedetineerden hebben zwaardere zorgbehoefte

De commissie van toezicht van de PI schreef over de zorggedetineerden in het jaarverslag van 2018, waar deze krant gisteren over berichtte. In Leeuwarden zaten in dat jaar veel gedetineerden die eigenlijk thuishoorden in een van de vier penitentiair psychiatrisch centra (PPC) in Nederland. Deze zaten overvol. Daardoor raakte de Extra Zorgvoorziening (EZV) in Leeuwarden vol en werden gedetineerden in een isoleercel geplaatst om de situatie beheersbaar te houden.

Volgens Toon Molleman, directeur van de PI Leeuwarden, kent de problematiek een dieper liggende oorzaak. ,,We zien dat de problematiek van gedetineerden verergert. We zien vaker mensen met een psychiatrische stoornis, of met een licht verstandelijke beperking. Deze groep vormt bijna de helft van de gedetineerden. Zij hebben een enorme zorgbehoefte en beheerbehoefte.”

Recent moesten de gedetineerden zelf ingrijpen, dan is de veiligheid echt in het geding

Vakcentrale FNV, die zich ontfermt over het gevangenispersoneel, en Bonjo, een vereniging die de belangen van gedetineerden behartigt, zien dezelfde trend. Volgens Stefan Huijboom, medewerker van Bonjo, komt dit doordat gedetineerden met een grote zorgvraag niet in een kliniek worden geplaatst maar in een PPC blijven. Dat komt volgens de vereniging door de zaak-Anne Faber. Zij werd in 2017 vermoord door een man die in een kliniek zat maar te veel vrijheden kreeg. Sindsdien zijn instanties voorzichtiger met het overplaatsen van gedetineerden naar psychiatrische instellingen, aldus Bonjo.

Stuitend

Huijboom noemt de manier waarop de PI Leeuwarden omgaat met de problemen stuitend. ,,Plaatsing in een PPC of een kliniek gebeurt bij gedetineerden met psychische stoornissen en omwille van een stoornis moet er niet voor gekozen worden om bij een overvolle PPC een gedetineerde in een isoleercel te plaatsen. Dat is een sanctie, en moet geen middel zijn om zorggedetineerden te scheiden van reguliere gedetineerden.” Een isoleercel geldt als de zwaarste sanctie in een penitentiaire inrichting.

Molleman erkent dat in de inrichting in Leeuwarden relatief veel gedetineerden in een isoleercel zaten, maar meldt dat de situatie verbeterd is. Als mensen met psychische problemen in een strak dagprogramma terechtkomen is dat wennen voor hen. ,,Dat leidt soms tot beheerproblemen, en dan moeten we gepaste maatregelen nemen. Soms wordt zo’n gedetineerde op een individueel programma gezet, en als dat niet helpt, kunnen ze in een afzonderingscel worden geplaatst.”

De PI Leeuwarden gebruikt dit jaar vanwege een verbouwing relatief veel meerpersoonscellen. ,,Dat werd in het begin vaak geweigerd door de gedetineerden. Dan moesten we dat soms forceren, en er hebben meer mensen in een isoleercel gezeten. Na een paar uur zagen de gedetineerden wel in dat ze dan toch beter tijdelijk met twee mensen in een cel konden, maar het was een pittige tijd.”

We horen steeds meer klachten van personeel. Ze klagen steen en been over werkdruk, roosters die niet kloppen en onderbezetting

Ook het probleem met de PPC’s is inmiddels verbeterd. ,,Tot de zomer zaten de PPC’s overvol, maar in de locaties van Zwolle en Scheveningen is capaciteit bijgekomen. Er zijn nu geen wachtlijsten meer. Maar het blijft grillig en we stellen ons in Leeuwarden daarop in. We hebben bijvoorbeeld ervaren personeel, goede casemanagers en een psychische ondersteuning, en goede contacten met instanties als de GGZ en het Veiligheidshuis Fryslân.”

Directeur Molleman laat verder de Extra Zorgvoorziening in de penitentiaire inrichting volgend jaar uitbreiden van 12 naar 24 plaatsen. Dit is een prikkelarme omgeving waar gedetineerden tot rust kunnen komen. Molleman denkt dat de verbouwing, die eind dit jaar is afgerond, gaat helpen. ,,Dan is de inrichting meer afgestemd op de populatie. We hebben een zwaar jaar gehad, maar ik ben er gerust op dat het in de toekomst beter wordt.”

Personeelstekort

Het aantal gedetineerden met psychiatrische problemen in Nederland neemt toe, en volgens vakcentrale FNV moeten gevangenissen meer personeel aannemen om daarmee om te gaan.

Yntse Koenen, bestuurder van FNV, behartigt de belangen van het gevangenispersoneel. Hij ziet dat de problematiek van gedetineerden ernstiger wordt. ,,Psychiatrisch worden de klachten steeds zwaarder. En de PPC’s (penitentiair psychiatrisch centrum, red.) zitten overvol, dus komen ze bij reguliere PI’s terecht. En daar is niet voldoende capaciteit om ermee om te gaan.”

Dat leidt volgens Koenen vaker tot geweldsincidenten. ,,Dat zien we steeds vaker. Recent nog in Leeuwarden, Veenhuizen, Nieuwegein en Krimpen aan den IJssel. Bij dat laatste incident moesten de gedetineerden zelf ingrijpen. Dan is de veiligheid echt in het geding.”

We hebben een zwaar jaar gehad, maar ik ben er gerust op dat het in de toekomst beter wordt

Volgens Koenen heeft de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) moeite om genoeg personeel te vinden. Om meer mensen te werven is een arbeidsmarkttoelage voor de FNV bespreekbaar. ,,Maar dan ook voor het zittende personeel.” Voor hen is volgens Koenen de maat vol. ,,We horen steeds meer klachten van personeel. Ze klagen steen en been over werkdruk, roosters die niet kloppen en onderbezetting. Dat is een landelijk probleem dat wij gaan aankaarten.”

De FNV is er verder niet blij mee dat het aantal meerpersoonscellen toeneemt. ,,In Leeuwarden is dat vanwege de verbouwing nog te begrijpen, maar ook landelijk is er een tendens dat er zo’n 25 procent meer meerpersoonscellen zijn. Dat komt doordat er recent vier inrichtingen gesloten zijn. Deze trend levert risico’s op voor personeel en gedetineerden.”

Overigens zijn momenteel zowel de gevangenis in Leeuwarden als die in Veenhuizen op zoek naar extra medewerkers. Ook worden beide gevangenissen verbouwd.

Winkelsysteem

De commissie van toezicht van de PI in Leeuwarden meldde in het jaarverslag 2018 verder dat er problemen zijn met het winkelsysteem In-Made. Gedetineerden kunnen hier producten kopen. Voorheen had elke PI een eigen winkel maar sinds 2017 is er een landelijk systeem, en dat werkt nog niet altijd naar behoren. ,,Er gaan weleens bestellingen verkeerd”, aldus Toon Molleman, directeur van PI Leeuwarden. Omdat de distributie van producten door gedetineerden wordt gedaan, leidde het weleens tot onderlinge spanningen als iets mis ging. Dit is volgens Molleman opgelost door de distributie niet centraal te doen maar de boodschappen per cel te verspreiden.

Volgens Bonjo, belangenbehartiger voor gedetineerden, komen de klachten vooral doordat de winkel ‘exorbitant duur’ is. Dit is volgens Bonjo een landelijk probleem dat leidt tot frustraties bij gedetineerden. Molleman herkent die klachten in zijn PI niet.