Hoewel de PVV van Geert Wilders landelijk iets moest inleveren, behoorde de partij in Noordoost-Fryslân tot de winnaars. In Achtkarspelen (17,2 procent) en Dantumadiel (15,0) eindigde de PVV niet ver achter het CDA. Ook in Harlingen was de PVV de tweede partij. In Noardeast-Fryslân verloor Wilders licht, maar het CDA veel meer. De christendemocraten bleven in deze gemeente wel het grootst.

De klappen vielen niet alleen bij het CDA. De linkse partijen kwamen nergens uit de verf, of verloren zelfs fors. De PvdA wist zich in het noordoosten van Fryslân nog enigszins op het (lage) niveau van 2017 te handhaven, maar de Socialistische Partij leverde overal in. De SP noteerde de sterkste daling in Dantumadiel en Achtkarspelen, gemeenten waar de PVV en Forum het dus goed deden.

De eerste van de twee kaarten uit de Kansenatlas. De eerste kaart toont de kwetsbaarheid van de gemeenten. Op de tweede kaart, hieronder, is te zien in welke gemeenten de meeste huishoudens moeten rondkomen van het sociaal minimum. Rood geeft aan: erg kwetsbaar, veel huishoudens met een laag inkomen. Illustratie: SEO Economisch Onderzoek

Voor sociaal geograaf en journalist Floor Milikowski komt de stembusuitslag niet uit de lucht vallen, zei ze afgelopen zondag in het televisieprogramma Buitenhof . Milikow-ski publiceerde vorig jaar het boek Een klein land met verre uithoeken , waarin ze aantoont dat het Haagse beleid sinds de jaren tachtig niet meer gericht is op het steunen van de armste delen van het land (waaronder het Noorden), maar op het versterken van de rijkste delen (Schiphol, Tweede Maasvlakte, Eindhoven). Die beleidsmatige keus heeft er volgens Milikowski toe geleid dat de inwoners van de regio het gevoel hebben dat ze over het hoofd worden gezien. Het is volgens haar zeker ‘geen toeval dat de meeste kiezers van protestpartijen wonen in de minst florerende delen van het land’.

Kansenatlas

Hoe de regio’s er sociaaleconomisch voorstaan is te zien in de net verschenen Kansenatlas, samengesteld door SEO Economisch Onderzoek, dat is gelieerd aan de Universiteit van Amsterdam. De atlas geeft per gemeente informatie over het inkomen van de inwoners, het aantal mensen dat afhankelijk is van een uitkering, het opleidingsniveau, de gezondheid en de woningwaarde. De cijfers zijn van 2017, maar bevestigen het beeld van de eind vorig jaar gepubliceerde Kansenkaart van de Erasmus Universiteit Rotterdam die recentere gegevens bevat.

De Kansenatlas leert dat de inwoners van Achtkarspelen, Dantumadiel en Harlingen (de gemeente Noardeast-Fryslân bestond in 2017 nog niet) een relatief laag inkomen hebben en relatief laag zijn opgeleid. In Achtkarspelen moet 6,6 procent van de huishoudens rondkomen van het sociaal minimum, in Dantumadiel 7 procent, in Harlingen 9,8 procent. De kans dat een 28-jarige inwoner van Achtkarspelen hbo of hoger onderwijs heeft gevolgd is 33 procent, in Dantumadiel is dat 38 procent, in Harlingen bijna 35 procent. Dit percentage ligt in veel gemeenten hoger. In Leusden (Utrecht) bijvoorbeeld heeft meer dan 51 procent van de inwoners minimaal een hbo-diploma.

Daarnaast is er sprake van een relatief grote kansenongelijkheid in Achtkarspelen, Dantumadiel en Harlingen. Dit betekent dat de kansen in het leven sterk worden bepaald door de sociaaleconomische omstandigheden. Het opleidingsniveau in de drie voorbeeldgemeenten hangt bijvoorbeeld sterk af van het inkomen van de ouders. Dat geldt ook voor de hoogte van de toetsscore in het primair onderwijs.

Op kaarten van maatschappelijke problemen zie je steeds donkere kleuren op dezelfde plekken

Het aantal inwoners dat afhankelijk is van een uitkering (bijstand, arbeidsongeschiktheid, WW of AOW) is relatief hoog in Achtkarspelen, Dantumadiel en Harlingen. De gemiddelde woningwaarde is er laag: in Achtkarspelen 164.000 euro, in Dantumadiel 170.000 euro en in Harlingen 151.000 euro.

De Kansenatlas sluit af met een kwetsbaarheidsscore: een indicator voor de sociaaleconomische situatie van gezinnen. Achtkarspelen en Harlingen krijgen een 6, de hoogste score. Dantumadiel haalt een 5. Dergelijke scores zien we ook in andere regio’s met veel proteststemmen, zoals Noordoost-Groningen en Zuid-Limburg.

Nieuw verhaal

Voor sociaal geograaf Milikowski is duidelijk dat er iets moet veranderen. Ze pleit voor een nieuw verhaal, met een betere verdeling van kapitaal, kennis en welvaart in Nederland. Ze is zeker niet de enige. Commissaris van de Koning in Groningen René Paas spreekt van de geografie van de sociale ellende. ‘Als wetenschappers een kaartje maken van maatschappelijke problemen, dan zie je steeds donkere kleuren op dezelfde plekken’, signaleert Paas op zijn weblog. Hij vindt dat onacceptabel en wil dat de rijksoverheid het geld eerlijker verdeelt.

Ook Caspar van den Berg, hoogleraar bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, ziet de kloof tussen de Randstad en de regio’s groeien. Hij zei deze week in de Telegraaf dat de politiek het onderwerp niet langer kan negeren, omdat veel studies aantonen dat ‘ruimtelijke verschillen bestaan, dat ze ertoe doen en dat ze groter worden’.

Volgens Van den Berg toont de verkiezingsuitslag aan dat de kiezers in de regio vooral de linkse partijen niet meer vertrouwen. Hij denkt dat het wantrouwen niet eens zozeer het gevolg is van de standpunten van links op sociaaleconomisch terrein. Volgens hem zijn veel arbeideristisch ingestelde kiezers afgehaakt omdat ze niet veel op hebben met de huidige aandacht van links voor het milieu, immigratie en Europa. ‘Het conflict is dus vooral sociaal-cultureel’, aldus Van den Berg.