Raad van State maakt excuses voor rol toeslagenaffaire: ‘We hadden betere rechtsbescherming moeten bieden’

De rechtseenheid – de wet die steeds op dezelfde manier wordt uitgelegd – werd steeds als belangrijker gezien dan de individuele, schrijnende omstandigheden. Enkele rechters en juristen hebben dat wel gemeld, maar naar hen is te weinig geluisterd. Dat concludeert Bart Jan van Ettekoven, voorzitter van de afdeling bestuursrechtspraak.

,,Dat verwijten wij onszelf”, zegt Van Ettekoven. ,,Ouders die in de problemen zijn gekomen omdat wij te lang de strenge lijn hebben toegepast, bieden wij onze excuses aan. We hadden betere rechtsbescherming moeten bieden.”

Wat zijn excuses waard?

,,Ik heb het rapport gelezen, en dit zijn allemaal conclusies die we al wisten”, reageert Mariëlle Nijland uit De Westereen, gedupeerde van de toeslagenaffaire. ,,Ja, het zijn excuses, maar wat zijn ze waard? Het is al gebeurd. En het einde is nog lang niet in zicht.” Nijland zegt te verwoorden wat vele gedupeerden hiervan denken.

,,Het is het zoveelste excuus. Het doet ons niks meer, daar zijn wij niet meer mee geholpen”, vindt ook gedupeerde Anoeska de Vries uit Garyp. Ook de inhoud van het rapport komt voor De Vries niet als een verrassing. ,,Als je een gedupeerde van de toeslagenaffaire bent, dan zie je zoveel dingen mis gaan. In de politiek, bij de Belastingdienst, en nu ook bij de Raad van State.”

‘Geen rechtsbescherming’

,,We wisten dat de rechterlijke macht onze rechtszaken meerdere malen heeft afgewezen, terwijl we wel in ons recht stonden. We hebben totaal geen rechtsbescherming gehad. Dat vind ik heel kwalijk, want het is de hoogste rechterlijke macht”, vult Nijland aan.

Toch ziet Nijland dit rapport als iets voorzichtig positiefs. ,,Het is mooi dat het onderzocht wordt, want dat moet. De Raad van State heeft ons in de steek gelaten. Hopelijk leert men van de fouten. Ik hoop natuurlijk dat er wat mee wordt gedaan, maar het zou mij verbazen. Het zijn allemaal adviezen, en die kun je naast je neer leggen.”

,,Het is mooi dat het naar buiten wordt gebracht. De transparantie die er wordt geboden, vind ik wel menselijk”, wil De Vries er wel aan toevoegen. ,,We hebben al zo veel meegemaakt, dat je de overheid ook wantrouwt. Maar ik heb wel een beetje hoop dat het vertrouwen terug komt. Als je ziet wat er nu allemaal naar boven is gekomen, dan móét er gewoon iets gebeuren. Dus daar ga ik ook vanuit.”

Belastingdienst

De hoogste bestuursrechter gaf de Belastingdienst steeds gelijk bij de strenge toepassing van de alles-of-niets-regeling: als een ouder niet kon aantonen recht te hebben op het volledige bedrag aan toeslagen, dan moest het hele voorschot terug betaald worden. Tot het najaar van 2019 hield de Raad van State deze regel vast, ondanks signalen dat de wet minder streng kon worden toegepast.

De afdeling oordeelt over zichzelf dat ze beter haar best had moeten doen om aan alle stukken van de Belastingdienst te komen. ,,Die zelfreflectie zit er bij de Belastingdienst nog niet in. Ik krijg nog steeds brieven die niet kloppen. Ik moet er elke keer weer achteraan. Het zuigt energie”, vertelt Nijland. ,,Dus we zullen straks ons recht moeten halen bij een rechter, en dan vraag ik me af hoe het dan gaat.”

Ze heeft dan ook een belangrijke oproep: ,,Laat alsjeblieft nou eens zien dat jullie ervan geleerd hebben. Handel eens een keer, voeg de daad bij het woord. Dan kunnen wij weer met vertrouwen ernaar kijken.”

Van Ettekoven zegt dat de afdeling wil leren van de fouten. Bestuursrechters zullen zich kritischer opstellen tegenover overheidsorganisaties. ,,We zijn wel echt wakker geschud”, zegt de voorzitter.

,,De bestuurscultuur moet overal veranderen. Dat begint in de politiek, maar ook bij de Belastingdienst en de Raad van State. Ik hoop dat de Belastingdienst ook gaat reflecteren op zichzelf”, stelt ook De Vries. ,,Het wordt tijd voor een frisse wind door alles heen. De menselijke maat moet terug en de bureaucratie moet een stuk minder.”

Actie

In de Tweede Kamer wordt vrijdag instemmend gereageerd op de zelfkritiek en excuses van de Raad van State. Maar ook parlementariërs vragen zich wel af wat gedupeerde ouders ermee opschieten dat weer een instantie diep door het stof gaat.

,,Bijna alle slachtoffers zitten er nog middenin. Het schiet echt niet op”, zegt De Vries. ,,We wachten al zolang. Het duurt te lang. En het is nu afwachten of er nu ook snelheid wordt geboden. Dat is voor ons het belangrijkst: hup, actie.”