Van de hoop is in Belarus een jaar na de verkiezingen weinig over; president Aleksandr Loekasjenko slaat hard van zich af

Er waait een nieuwe wind in Belarus in aanloop van de verkiezingen van vorig jaar. Onder leiding van drie vrouwen met een boodschap van eenheid en hoop komen grote groepen Belarussen samen op de grootste campagnebijeenkomsten in de geschiedenis van het land. Na meer dan een kwart eeuw onder het juk van president Aleksandr Loekasjenko te hebben geleefd, is dit het moment voor verandering in de voormalige Sovjetstaat. Zo voelen de mensen het. Het einde van jarenlange repressie en overheidsterreur lijkt nabij.

De ontzetting is groot als Loekasjenko op de avond van de verkiezingsdag een grote overwinning claimt. Voor het volk staat vast dat de overwinning alleen tot stand kan zijn gekomen door grootschalige fraude. Overal in het land hadden die dag lange rijen voor de stembureaus gestaan – ongekend voor het land. Overal in het land was duidelijk dat een grote meerderheid zijn stem had uitgebracht op oppositiekandidate Svetlana Tichanovskaja - niet op de zittende president.

Mensen gaan de straat op om de overwinning van Tichanovskaja op te eisen. Eerst in hoofdstad Minsk en andere grote steden, maar al snel staan ook in dorpen en gehuchten mensen met wit-rood-witte vlaggen en attributen op de pleinen. Beheerst en beschaafd protesteren ze – sommigen trekken hun schoenen uit voor ze op een bankje gaan staan – gelovend dat vredig protest de sleutel tot machtsoverdracht is.

Hard ingrijpen

Maar Loekasjenko accepteert zijn nederlaag niet. De Omon, de Belarussische oproerpolitie, grijpt snel en hard in bij de protesten. Bloed vloeit door de straten. Op de verkiezingsavond valt al een eerste dode, in de borst geraakt door een kogel. Vele anderen raken die avond gewond door flitsgranaten, wapenstokken en ander wapentuig dat de Omon hanteert. Honderden mensen worden gearresteerd en, naar later blijkt, gemarteld in al snel overvolle gevangenissen.

De hoop van het volk is echter niet zomaar gebroken. Er volgen weken, maanden van grote protesten. Er zijn massabijeenkomsten met op het hoogtepunt meer dan 200.000 mensen. Er wordt gestaakt. Maar keer op keer grijpt de Omon in, met steeds vuilere tactieken en grover geweld. Ook journalisten ontkomen er niet aan.

Het wordt steeds meer een kat-en-muisspel. Er zijn invallen. Aanjagers van de protesten worden door de Omon opgepakt of Belarus uitgewerkt. Ook Tichanovskaja vlucht, nadat ze korte tijd werd vastgehouden, het land uit. De aantallen demonstranten worden langzaam kleiner en tegen de winter dooft, mede door de invallende kou, langzaam de vlam.

Het staatsapparaat bereidt intussen tal van vergeldingsacties voor. Van opgepakte, in de gevangenis mishandelde demonstranten zijn valse bekentenissen opgetekend. Velen geven aan dat ze niet eens wisten waarvoor ze tekenden, maar ze was verteld dat ze daardoor vrij zouden komen. Op basis van die bekentenissen worden jarenlange celstraffen opgelegd.

Loekasjenko krijgt zo weer de overhand. De hoop van het volk slaat om in twijfel, en de twijfel in angst. In het voorjaar blijft een heropleving van de protesten, die in het najaar nog moedig worden aangekondigd, uit.

Aanschurken tegen Poetin

Sancties en boze woorden uit de internationale gemeenschap kunnen Loekasjenko niet op andere gedachten brengen. Tichanovskaja wordt door sommige landen als rechtmatige leider van Belarus erkend. Ze wordt ontvangen door onder meer het Europees Parlement en Mark Rutte in het Torentje van het Catshuis, maar Loekasjenko voert de repressie in zijn land tot het uiterste op. Ook schurkt hij steeds dichter aan tegen zijn bondgenoot Vladimir Poetin. De Russische president eist hervormingen, maar leent zijn buurman miljarden dollars uit om de pijn van economische sancties van onder meer de EU te verzachten.

En terwijl Loekasjenko in eigen land orde op zaken heeft gesteld, verlegt hij zijn blik naar het buitenland. Al sinds het begin van de protesten heeft hij buitenlandse mogendheden aangewezen als veroorzakers van de onrust onder zijn bevolking. Hij haalt herhaaldelijk hard uit naar EU-buurstaten Polen en Litouwen, die zich hebben opgeworpen als toevluchtsoorden voor Belarussische dissidenten en vanwaaruit via sociale media veel informatie wordt gedeeld en protestacties worden gecoördineerd. Ook de dissidenten in het buitenland worden daarom doelwit van de Belarussische dictator. Het onder valse voorwendselen aan de grond zetten van een lijnvliegtuig met daarin oppositiefiguur Roman Protasevitsj eind mei maakt dat in een klap duidelijk.

Tegenmaatregelen

Er volgen meer sancties van de EU, maar voor elk embargo wordt een tegenmaatregel bedacht. Een ban op Belarussische producten wordt beantwoordt met het uit de schappen halen van tal van Europese producten in supermarkten. Vliegtuigen van die niet meer welkom zijn in de EU worden nu gebruikt om migranten op te pikken uit landen als Irak en Afghanistan, om ze af te zetten aan de grenzen van de EU.

Door de dood van activist Vitali Sjisjov in Kiev vorig week, hoewel niet geclaimd door of bewezen als een daad van het regime in Minsk, slaat de angst die heerst onder de achtergeblevenen ook onder de uitgeweken Belarussen toe. Het lot van Protasevitsj en Sjisjov maakt duidelijk dat zij zich ook ver weg van Minsk niet veilig kunnen wanen, vertellen ook Belarussen in Nederland aan de NOS.

Aleksandr Loekasjenko geeft niet op. Een jaar na de verkiezingen van hoop is zijn ijzeren greep op Belarus steviger dan ooit tevoren. Het is moeilijk voor te stellen dat het volk, dat een jaar geleden zo goedmoedig de weg naar vrijheid koos, de kracht vindt om na alle terreur opnieuw de barricaden op te gaan. Het Belarussische volk lijdt in verlammende angst. En Loekasjenko is nog niet klaar.